Άρθρο του Γεωπόνου Πέτρου Στρατή με αφορμή το σοβαρό πρόβλημα της διαχείρισης των αποβλήτων στο νησί της Άνδρου.

Η Άνδρος βρίσκεται αντιμέτωπη με τα περισσότερα προβλήματα που μαστίζουν την Ελληνική ύπαιθρο. Ωστόσο η ιδιαιτερότητά της να υπάρχει συγκέντρωση πλούτου, με προέλευση κυρίως την ναυτιλία οδήγησε στην εγκατάλειψη αναζήτησης από τους ντόπιους κατοίκους στην δημιουργία υποδομών για την ανάπτυξη παραγωγικών συντελεστών που θα συντελέσουν στην βιώσιμη ανάπτυξη του νησιού. Ωστόσο, υπάρχουν και εξαιρέσεις, οι οποίες θα μπορούσαμε να πούμε ότι αξίζει να «αντιγραφούν» και βελτιωθεί ο τρόπος λειτουργίας τους με σύγχρονες επιστημονικές τεχνικές και την χρήση κατάλληλου εξοπλισμού, έτσι ώστε να αναπτυχθεί και πάλι το νησί που στις αρχές του 21ου αιώνα μπορούσε να θρέψει σχεδόν 30.000 κατοίκους.

Είναι γεγονός ότι μέσα σε όλες τις ιδιαιτερότητες, η Άνδρος είναι ένα νησί που άργησε να εγκαταστήσει βιολογικό καθαρισμό, χωρίς να χρειάζεται να αναζητούμε τους λόγους επί του παρόντος. Ήμουν παιδί όταν άκουγα ότι θα φτιαχτεί ο βιολογικός καθαρισμός και έβλεπα να χαράσσουν και να σκάβουν το βουνό για να περάσουν τις σωληνώσεις, κάτι που τελικά διακόπηκε! Η ουσία είναι ότι ξοδεύτηκαν χρήματα, χάθηκαν ευρωπαϊκά κονδύλια, έμειναν «τσιμεντένιο σκελετοί» ως διάδρομοι στα σημεία που είχε σχεδιαστεί ότι θα γίνει ο βιολογικός καθαρισμός, μόνο και μόνο επειδή η σχεδιασμός δεν ήταν σωστός και πιθανόν δεν είχαν εφαρμοστεί οι σωστές τεχνικές διαβούλευσης, έτσι ώστε να γίνει γνωστό στο κοινωνικό σύνολο η χρησιμότητα ενός τέτοιου έργου και να αποφασιστεί από το ίδιο το κοινωνικό σύνολο η καταλληλότερη θέση, βασιζόμενη πάντα σε ανεξάρτητες αλλά επιστημονικά τεκμηριωμένες μελέτες.

Αντίστοιχα, αλλά με πολύ μεγαλύτερη καθυστέρηση εκκρεμεί σήμερα το θέμα του ΧΥΤΥ, όπως πλέον πρέπει να λέγεται, αλλά και να λειτουργήσει. Ωστόσο ως κοινωνία είμαστε έτοιμοι να λειτουργήσουμε έναν ΧΥΤΥ, ακόμα και αν μας τον δώσουν «με το κλειδί στο χέρι» αύριο? Πιθανόν όχι γιατί ο Χ.Υ.Τ.Υ. αναφέρεται στον Χώρο Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων, δηλαδή ένα κατάλληλο χώρου όπου θα διατίθενται τα οικιακά απορρίμματα μετά από μία σωστή ανακύκλωση και αφού οργανικά υπολείμματα, πλαστικά, μέταλλα, μπαταρίες, γυαλί κ.α. έχουν χωριστεί και απομακρυνθεί. Να σημειωθεί ότι σήμερα και τα τελευταία σχεδόν 30 έτη, στο νησί υπάρχει ΧΑΔΑ, ο οποίος είναι απλά Χώρος Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων… Μάλιστα η λέξη το λέει από μόνη της και για όσους δεν ξέρουν τις τελευταίες τρεις δεκαετίες τα σκουπίδια όλων μας τοποθετούνται απλά σε έναν φυσικό χώρο στην Σταυροπέδα (στη μέση του νησιού), κάτι που έχει σίγουρα δημιουργήσει ρύπανση στο υπέδαφος.

Ας δούμε όμως τις διαφορές των δύο κατασκευών ΧΥΤΑ και ΧΥΤΥ. Παρότι κατασκευαστικά πανομοιότυποι, δηλαδή απαιτείται η κατασκευή ενός χώρους με ένα υδατοστεγές στρώμα στην βάση έτσι ώστε να δεχθεί ποσότητες απορριμμάτων ή υπολειμμάτων αντίστοιχα, η σημαντική τους διαφορά είναι ότι στον Χ.Υ.Τ.Υ. υπάρχει μία οργανωμένη ανακύκλωση πριν φτάσει το «υπόλειμμα» και όχι «απόρριμμα» να φθάσει στον χώρο απόθεσης. Αυτό επιτυγχάνεται σε όλο τον κόσμο, ακόμα και μέσα σε πυκνοκατοικημένες πόλεις, κάτι που για τα ελληνικά δεδομένα είναι αδιανόητο, γιατί κανείς δεν εμπιστεύεται ότι τελικά αυτός ο μηχανισμός θα λειτουργήσει με επιτυχία. Έτσι, όλοι κοιτούν να απομακρύνουν όσο γίνεται πιο μακριά τα σκουπίδια που οι ίδιοι δημιουργούν από την οικία τους, αντί να ψάξουν να βρουν λύση πώς αυτή η φυσική τελικά λειτουργία να είναι βιώσιμη για ολόκληρο το οικοσύστημα ενός τόπου.

Το φαινόμενο «Not In My Back Yard» (ΝΙΜΒΥ, που σημαίνει «όχι στη δική μου αυλή») φαίνεται ότι όλα αυτά χρόνια λειτουργεί και στην Άνδρο (και αφορά την κατάσταση που βιώνει η κοινωνία, όταν ομάδες πολιτών συναθροίζονται προσπαθώντας να μην έχουν στην γειτονιά τους συνθήκες που θα υποβαθμίσουν την περιοχή – με αποτέλεσμα κατασκευές που επιβαρύνουν το περιβάλλον να χωροθετούνται σε θέσεις όπου υπάρχουν άνθρωποι χωρίς πολιτική δύναμη ή οικονομική ευμάρεια για να μπορέσουν να αντισταθούν στην εγκατάστασή τους). Τελικά όλοι χρησιμοποιούν την ενέργειά τους και τη «φαιά ουσία τους» με σκοπό να απομακρύνουν μία πιθανή πηγή ρύπανσης μακριά τους, αντί να προάγουν τις σωστές μελέτες, έτσι ώστε να γίνουν έργα που δεν θα έχουν αστοχίες και προβλήματα για ολόκληρη την κοινωνία στο μέλλον.

Ωστόσο, αυτή η λογική συνήθως δεν παρατηρείται στην υπόλοιπη Ευρώπη, όπου υπάρχει ευθύνη του πολίτη, του διαχειριστή της κάθε επιχείρησης, αλλά και του πολιτικού. Εδώ θα πρέπει να ρίξουμε το ιδιαίτερο βάρος, έτσι ώστε ξεκινώντας από τους πολίτες (τους οποίους οι σωστοί πολιτικοί θέλουν να είναι εκπαιδευμένοι και ενημερωμένοι για κάθε σημαντικό γεγονός όπως η διαχείριση των σκουπιδιών και τελικά όλοι μαζί να αποφασίζουν για την σωστή επιλογή λύσης) με την κατεύθυνση των τεχνοκρατών που δρώντας ανεξάρτητα και χωρίς προσωπικά συμφέροντα θα σχεδιάσουν τον μηχανισμό συλλογής, ανακύκλωσης και διάθεσης των απορριμμάτων, λαμβάνοντας υπόψη πάντα και την διαβούλευση που θα υπάρχει προς τους πολίτες, έτσι ώστε να ενημερώνονται για το εν λόγω θέμα και δεν θα επισκιάζονται μόνο από τον φόβο και θα δαιμονοποιούν τα «σκουπίδια».

Όχι μόνο αυτό, αλλά πλέον οι πρώτες ύλες του πλανήτη μας γίνονται όλο και πιο σπάνιες, με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται τεχνολογίες που δίνουν αξία σε αυτά που θεωρούμε σήμερα σκουπίδια, θεωρώντας τα ως πόρους, κάτι που επιτυγχάνεται με τη διαδικασίες της επαναχρησιμοποίησης και της ανακύκλωσης κτλ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα επιβαρυντικά για το περιβάλλον απόβλητα των ελαιοτριβείων, για τα οποία έχει επιτευχθεί με την χρήση της νέας τεχνολογίας να παρέχουν προϊόντα ιδιαίτερα υψηλής προστιθέμενης αξίας, ενώ η χρήση απλών παραδοσιακών τεχνικών (σε συνδυασμό με πολιτικές αποφάσεις που μόλις πρόσφατα λήφθηκαν και στη χώρα μας, ενώ λειτουργούσαν αποτελεσματικά εδώ και πολλά έτη στην γειτονική Ιταλία και όχι μόνο) μπορεί όχι μόνο να ελαχιστοποιήσει την επιβάρυνσή τους προς το περιβάλλον, αλλά και να προσφέρει προστιθέμενη αξία προς τους παραγωγούς διαθέτοντας πολύτιμα θρεπτικά στοιχεία και υγρασία στις καλλιέργειες.

Η Άνδρος και το κάθε ελληνικό νησί επιβάλλεται να κινηθούν στην κατεύθυνση της επένδυσης στην εκπαίδευση των πολιτών που θα κάνουν σωστή ανακύκλωση και να ακολουθήσουν τις αρχές της γνωστής πλέον κυκλικής οικονομίας, έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθεί ο όγκος των απορριμμάτων που θα καταλήξουν στον ΧΑΔΑ (και ΧΥΤΥ όταν αυτός κατασκευαστεί). Σε αυτό απαιτείται η ύπαρξη μελέτης και η επένδυση σε εξοπλισμό και προσωπικό που θα διαχειρίζεται αποτελεσματικά την ανακύκλωση. Όπως και να έχει, προς αυτήν την κατεύθυνση απαιτείται να κινηθούμε καθώς η γεωγραφική μας ιδιαιτερότητα απαιτεί την πλήρη διαχείριση των απορριμμάτων και την ελαχιστοποίηση της ρύπανσης του περιβάλλοντος (υπόγειο νερό, κτλ.), έτσι ώστε το περιβάλλον να είναι βιώσιμο και στο μέλλον, έτσι ακριβώς όπως έκαναν οι πρόγονοί μας και πολλοί συνεχίζουν να κάνουν, όσοι από τους γηραιότερους ζουν.

Χαρακτηριστικά είναι τα αποτελέσματα ενός προγράμματος Life που πραγματοποιήθηκε στην γειτονική Τήνο, με στόχο την ανακύκλωση των οργανικών αποβλήτων που υπάρχουν στα οικιακά απορρίμματα, κάτι που δεν είχε ιδιαίτερη επιτυχία επειδή οι πολίτες της Τήνου χρησιμοποιούν τα οργανικά απόβλητα ως ζωοτροφές ή οργανική λίπανση από μόνοι τους. Με λίγα λόγια αντί να αγοράζουν ζωοτροφές ή λιπάσματα ή να γεμίζουν τις χωματερές τους απλά ταΐζουν τα ζώα τους ή λιπαίνουν τα χωράφια τους (κάτι που κάνουν και πολλοί ντόπιοι στο νησί). Μάλιστα αυτές είναι πρακτικές που αν προωθηθούν στους ξένους επισκέπτες (μέχρι πρόσφατα μόνο καλοκαιρινούς αλλά από την σωστή διαχείριση πολλών συμπολιτών μας, πλέον μπορούμε να μιλάμε και για θεματικό τουρισμό ακόμα και τον χειμώνα) θα τονώσουν το ενδιαφέρον τους για να επισκεφθούν ακόμα περισσότεροι το νησί, για παράδειγμα για να δουν από κοντά ένα από τα νησιά που εφαρμόζει την Κυκλική Οικονομία στο σύνολο των διεργασιών τους, θα μπορούσε να γίνει το όραμα σε όλους μας.