Aigaio365 > ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ > Να γίνει μνημείο η Μακρόνησος

Να γίνει μνημείο η Μακρόνησος

Του Θανάση Κάππου

Η λάθος μνήμη σκοτώνει δύο φορές. Εχουν ειπωθεί τόσα πολλά για εκείνον τον ξερότοπο πέρα από το Λαύριο, στον οποίο καταμεσής του εμφυλίου έγιναν βασανισμοί, εξευτελισμοί και φρικαλεότητες από τους νικητές προς τους ηττημένους του εμφυλίου, που πιθανώς έστω και μία κουβέντα παραπάνω να μην έχει καμία ουσία και σημασία.

Με την έννοια του αποτελέσματος και εκείνης της ουσιαστικής λύσης που -ύστερα από μισό αιώνα ιστορικής πραγματικότητας, πολιτικής και ιδεολογικής αποξένωσης- δεν δίνει την προοπτική εκείνη που θα κάνει όσους έχουν μείνει τελευταίοι από τους «μάρτυρες» του νησιού να αισθανθούν πως τίποτα από τις τότε βάρβαρες στιγμές δεν πήγε χαράμι.

Να προλάβουν στα στερνά τους να δουν τον χώρο που «μυρίζει ακόμη αίμα» τοποθετημένο στην υψηλότερη θέση της νεότερης Ελληνικής Ιστορίας, που δικαιωματικά του ανήκει.

Ο τρόπος δεν είναι άλλος από το να ενταχθεί η Μακρόνησος ανάμεσα στα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco, όπως το Ρόμπιν Αϊλαντ στη Νότια Αφρική και το Ελις Αϊλαντ στη Νέα Υόρκη, για να σωθεί οριστικά από την ιστορική λήθη και τον ΜΑΡΑΣΜΟ.

Κάτι που αν δεν γίνει… χθες, θα επιβεβαιώσει κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο την ιστορική ανακολουθία που υπάρχει στην Ελλάδα των τελευταίων εξήντα χρόνων, με βάση την οποία τιμώνται εκείνοι που δεν πρόσφεραν και εξοστρακίζονται οι ήρωες.

Για το θέμα μιλούν στις «Νησίδες» πολιτικοί, Μακρονησιώτες και δημοσιογράφοι που οι δικοί τους είχαν «φιλοξενηθεί στο μαρτυρικό νησί»

Αριστείδης Μπαλτάς (βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ)
Καθαρτήριο μνημείο

Η Μακρόνησος δεν ήταν κολαστήριο. Ηταν καθαρτήριο. Εκεί δεν προσάγονταν «εγκληματίες». Δηλαδή εκείνοι τους οποίους ο τάδε δωσίλογος ή απλώς εθνικόφρων κατηγορούσε ψευδώς ότι είχαν δήθεν διαπράξει τη δείνα, κατά κανόνα πλήρως φανταστική, ειδεχθή πράξη. Τέτοιοι «εγκληματίες» οδηγούνταν απευθείας στα στρατοδικεία για τα περαιτέρω. Δηλαδή, για να καταδικαστούν. Συχνά σε θάνατο.

Στη Μακρόνησο μετάγονταν αθώοι. Με μόνη επιβαρυντική ιδιότητα το πολιτικό τους φρόνημα. Γιατί υπήρχαν υποψίες ότι αυτό δεν τύγχανε επαρκώς καθαρό. Είχε μολυνθεί από τον κομμουνιστικό ιό και όφειλε να καθαρθεί. Προκειμένου να επιστρέψει άσπιλος ο φορέας του στην εθνική αγκάλη. Με φοβέρες πρώτα, με ανελέητο ξύλο ύστερα, με εξεζητημένα βασανιστήρια κατόπιν. Μέχρι τέλους. Κάποιες φορές μέχρι θανάτου.

Αλλά συχνά στη Μακρόνησο συνέβαινε το ακριβώς αντίθετο. Ναι, εκείνοι που περνούσαν από τα βασανιστήρια γίνονταν καθαροί. Ναι, καθαροί ως προς το φρόνημα. Αλλά κατά την ακριβώς αντίστροφη -και συνάμα ασύμμετρη- κατεύθυνση. Τα βασανιστήρια ξέπλεναν τα καθημερινά και τα τετριμμένα, ξεκαθάριζαν τις έγνοιες, τοποθετούσαν τις ανάγκες της ζωής στη σωστή τους βάση.

Προκειμένου να αναδυθεί ατόφιο, μόνο, αλύγιστο, ξεκαθαρισμένο το ανθρώπινο -και συνάμα πάντοτε βαθύτατα πολιτικό- ήθος ως βάση των πάντων του κόσμου τούτου.

Η ίδια η ανθρώπινη -και συνάμα βαθύτατα πολιτική- αξιοπρέπεια αυτοπροσώπως. Κατά την απόλυτη κυριολεξία των όρων.

Δεν έχουν ίσως υπάρξει πουθενά αλλού στον κόσμο τέτοια καθαρτήρια. Τέτοια εργαστήρια ανάδειξης του πιο μύχιου πυρήνα της θεμελιακής ανθρώπινης κατάστασης. Της θεμελιακής κατάστασης που συγκροτεί το υπόβαθρο κάθε ανθρώπινου πολιτισμού απανταχού της Γης και σε ολόκληρη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας.

Η Μακρόνησος οφείλει να αναγνωριστεί ως Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς ακριβώς για αυτόν τον λόγο.

Μάκης Μαΐλης (μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ και υπεύθυνος του Τμήματος Ιστορίας)
Ενας τόπος μνήμης

Η Μακρόνησος ήταν, είναι και πρέπει να παραμείνει ένας τόπος ιστορικός· ένας τόπος μνήμης και τιμής των δεκάδων χιλιάδων κομμουνιστών, αγωνιστών του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, που μαρτύρησαν εκεί. Η Μακρόνησος αποτελεί μνημείο και σύμβολο:

● Της θυσίας των εκατοντάδων που άφησαν εκεί την τελευταία τους πνοή (με αποκορύφωμα την ομαδική σφαγή πάνω από 300 φαντάρων στις 29 Φλεβάρη-1 Μάρτη 1948).

● Του ηρωισμού όσων στάθηκαν αλύγιστοι -«αμετανόητοι»- απέναντι σε ανείπωτα βασανιστήρια, βιολογικές και ψυχολογικές πιέσεις, προκειμένου να αποκηρύξουν τις ιδέες και το κόμμα τους.

● Του κτηνώδους προσώπου της αστικής εξουσίας που είτε με «δημοκρατικό» είτε με «δικτατορικό» περίβλημα στέκεται απέναντι στο λαϊκό κίνημα με το ίδιο ταξικό μένος.

Η Μακρόνησος είναι ο μεγαλύτερος και σκληρότερος από τους τόπους εξορίας που επιστράτευσε το αστικό κράτος, για να αποστερήσει από τον ΔΣΕ εφεδρείες, να τσακίσει το εργατικό-λαϊκό κίνημα και την πολιτική του πρωτοπορία, το ΚΚΕ. Υπήρξε γέννημα-θρέμμα της αστικής καταστολής κατά την πλέον κρίσιμη ταξική σύγκρουση τον αιώνα που μας πέρασε, το 1946-1949. Η Μακρόνησος έχει καταγραφεί στη συνείδηση όσων αγωνίζονται για ένα καλύτερο αύριο, με ιδιαίτερη και βαρύνουσα σημασία. Η αξία της, επομένως, ως τόπου μνήμης, τιμής, αλλά και διδαγμάτων παραμένει διαχρονική.

Πλουσία Λιακατά (Μακρονησιώτισσα)
Να μάθουν οι νέοι

Αν δεν καταφέρουμε να σώσουμε τη Μακρόνησο, που ήταν «νεκροταφείο ζωντανών», από την καταστροφή θα είναι για εμάς που περάσαμε από εκεί ένας δεύτερος θάνατος.

Πρέπει να σωθεί για να μάθουν οι επόμενες γενιές την πραγματική ιστορία, για να γνωρίζουν και να βαδίζουν χωρίς να έχουν κενά μνήμης στις δύσκολες συγκυρίες που έρχονται.

Σήμερα, που όλα είναι έωλα για το θέμα της Μακρονήσου, από το «νεκροταφείο» ακούγονται «φωνές», αν τελικά δεν καταφέρουμε να γίνει τίποτα, θα ακούμε διά βίου «παράπονα».

Βαγγελιώ Σκευοφύλακα (Μακρονησιώτισσα)
Ο κόσμος να μάθει

Η σωτηρία της Μακρονήσου αποτελεί μέρος της «επιβίωσης» της ιστορικής μνήμης για την Ελλάδα του 20ού αιώνα. Σε έναν τόπο μαρτυρίου όπου άνθρωποι βασανίστηκαν για τις ιδέες και τα «πιστεύω» τους. Ανθρωποι που αν το σκεφτείς πραγματικά τι είχαν κάνει: είχαν πολεμήσει στην κατοχή για να φύγουν οι Γερμανοί και να είναι η Ελλάδα ελεύθερη.

Το αντάλλαγμα για πολλούς απ’ αυτούς, το πέρασμα από τη Μακρόνησο και η καθημερινή ακροβασία ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο. Είναι κάτι το τραγικό, που αν δεν το ζήσεις δεν μπορείς να το καταλάβεις.

Εμείς που το ζήσαμε στο πετσί μας θέλουμε ο κόσμος σήμερα να καταλάβει και να μάθει την πραγματική αλήθεια και μόνον εάν σωθεί η Μακρόνησος κάτι τέτοιο θα γίνει πραγματικότητα.

Αλέκος Μιχαλόπουλος (Μακρονησιώτης)

Η «γνώση», σύνορο στο σκοτάδι του φασισμού

Η Μακρόνησος αποτελεί συνέχεια των ηρωικών αγώνων της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης. Οι νικητές του εμφυλίου ήθελαν με κάθε τρόπο να επιβάλουν στους ηττημένους τη διαδικασία του να «αλλαξοπιστήσουν». Να σιχαθούν τις ιδέες και τα «πιστεύω» τους..

Στην Μακρόνησο διεξήχθη ένας άνισος αγώνας. Κάθε μέρα. Η ιδέα και το όνειρο κόντρα στον βασανιστή που ήθελε να μας στερήσει τα πάντα, ακόμη και τον καθαρό αέρα.

Σήμερα. Είναι επιβεβλημένη η σωτηρία του νησιού, από όλους τους προοδευτικούς και δημοκρατικούς ανθρώπους, μπροστά σε αυτό που έρχεται. Είναι κάτι που εμένα με γυρίζει πίσω καμιά εξηνταριά χρόνια και βάλε.

Το φάντασμα του φασισμού και ο ανάλογος εκφασισμός της κοινωνίας. Η γνώση και η σωστή ανάγνωση της Ιστορίας αποτελούν ανάχωμα, «σύνορο» μπροστά στο σκοτάδι που μπορεί να σκεπάσει τα πάντα.
Είναι ίσως ο βασικός λόγος που πρέπει να σωθεί η Μακρόνησος!

Ευγενία Λουπάκη (δημοσιογράφος, κόρη Μακρονησιώτη)
Η κυβέρνηση

Κανονικά δεν θα έπρεπε να γράφω τώρα αυτές τις λέξεις, δεν θα χρειαζόταν ειδική κινητοποίηση για να αναδειχτεί η Μακρόνησος Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Κανονικά, αυτή η πέτρα, σταυρωμένη από τον άνεμο, κυκλωμένη από μουσκεμένα χιλιόμετρα, όπως την περιέγραψε ο μέγας Ρίτσος, θα έπρεπε να αποτελεί ήδη μνημείο της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, πανανθρώπινη υπενθύμιση ότι η βαρβαρότητα μπορεί να ηττηθεί. Οτι η πολιτική αντιπαλότητα δεν μπορεί να περιλαμβάνει τη φυσική εξόντωση. Οτι η πίστη στα ιδανικά δεν συντρίβεται με τα βασανιστήρια. Οτι η ιστορία πρέπει να διδάσκει και για να διδάσκει πρέπει να διδάσκεται στις νεότερες γενιές μέσα από τις μαρτυρίες και τα πειστήριά της, όχι με κουκουλώματα και αποκλεισμούς της πραγματικότητας.

Εννοώ πως αν υπάρχει ακόμη ο φόβος της έξαψης των παθών, επειδή θα γίνει μνημείο η Μακρόνησος, καλά θα κάνουν όσοι φοβούνται να ρίξουν μια ματιά στα ποσοστά και στην αποθράσυνση της Χρυσής Αυγής.

Εχουμε φτάσει να έχει δημόσιο λόγο ο γιος ενός από τους πιο μοχθηρούς και αιμοδιψείς βασανιστές που περιέβαλαν με σερπαντίνες εθνικού καθήκοντος τη διαστροφή τους.

Η Μελίνα έδειξε το 1989 θάρρος και σεβασμό στην ιστορική μνήμη. Η σημερινή κυβέρνηση, η πρώτη με κορμό την Αριστερά, έχει μέγα χρέος να προχωρήσει αμέσως τις διαδικασίες.

Νίκος Μερτζάνης (δημοσιογράφος ΕΡΤ)
Είναι χρέος μας

Γιατί η Μακρόνησος πρέπει να αναγνωριστεί ως μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco; Γιατί να υπάρχει αυτό το ερώτημα, είναι η πρώτη απάντηση που θα έπρεπε να σκεφτούμε όλοι. Γιατί δεν έχει αναγνωριστεί ακόμη; Αυτό είναι το σωστό ερώτημα.

Είναι τόπος μαρτυρίου. Είναι χώρος της ιστορικής μνήμης της Ελλάδας και θα έπρεπε ήδη η πολιτεία να έχει διασφαλίσει τον ιστορικό χαρακτήρα της Μακρονήσου και να έχει μπει μπροστά στον αγώνα που κάνουν οι οργανώσεις για την αναγνώριση από την Unesco.

Πρόσφατα περπάτησα στη Μακρόνησο. Περπάτησα πλάι με τρεις από τους ανθρώπους που μαρτύρησαν σε αυτό το νησί. Ντράπηκα πολύ. Ντράπηκα γιατί το βλέμμα τους το περήφανο σκοτείνιαζε όταν έπεφτε πάνω στα αυθαίρετα. Αυτά που βλέπαμε καθώς ανεβαίναμε στους φούρνους. Οχι αυτά που δεν βλέπαμε από την άλλη μεριά, που είναι και περισσότερα. Εμείς πρώτοι, εδώ και δεκαετίες, έπρεπε να έχουμε αναγνωρίσει και να τιμούμε την Ιστορία μας, τους ήρωές μας, όπως αρμόζει. Να πηγαίνουν σχολεία στη Μακρόνησο και να διδάσκονται οι μαθητές τι μπορεί να προκαλέσει ο φασισμός. Επρεπε όσοι Μακρονησιώτες έχουν απομείνει να μιλούν στα σχολεία για τη ζωή τους. Να πηγαίνουν μαζί με τους νέους στο νησί, να τους δείχνουν πού μαρτύρησαν. Να τους λένε την ιστορία.

Επρεπε…
Ισως, αν είχαν γίνει όλα αυτά… αν είχαν γκρεμιστεί τα αυθαίρετα της Μακρονήσου, να μην είχε ορθώσει τείχη και το αυθαίρετο της Ιστορίας, η Ακροδεξιά. Εχουμε χρέος. Χρέος να φροντίσουμε να αναγνωριστεί η Μακρόνησος ως μνημείο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Για να μην αφήσουμε τις μνήμες να σβήσουν. Για να μπούμε ανάχωμα στην άνοδο της Ακροδεξιάς. Για να γκρεμίσουμε το αυθαίρετο της Ιστορίας…

Xριστόφορος Βερναρδάκης (υπουργός Επικρατείας)
Καθήκον μας η σωτηρία της

Η Μακρόνησος αποτελεί ένα πρωτοφανές ιστορικό και κοινωνικό πείραμα στην ανθρωπότητα. Μια επιχείρηση άρνησης, αλλαγής, μετάλλαξης προσωπικών φρονημάτων, με χρήση βίας, εγκλεισμού, «κινήτρων». Η «Ακρόπολη» της απόπειρας μετασχηματισμού συνειδήσεων στη σκληρή εποχή της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Ενα από τα δύο μοναδικά παραδείγματα «ανάνηψης» σε παγκόσμιο επίπεδο, μαζί με το «Νησί της Ησυχίας» στη Μαλαισία. Αποτελεί ιστορικό σύμβολο που πρέπει να παραμείνει ζωντανό.

Είναι επιτακτικό καθήκον η σωτηρία του ηρωικού νησιού από τη δική μας κυβέρνηση, για να μπορούν όλοι οι προοδευτικοί, αριστεροί και δημοκρατικοί άνθρωποι να θυμούνται μια τραγωδία που εάν την ξεχάσουμε, είναι πιθανόν οι επόμενες γενιές να την ξαναζήσουν.

Δ/Σ ΠΕΚΑΜ
Η κυβέρνηση ευθύνεται για την καθυστέρηση να γίνει Ιστορικός Τόπος

Η Μακρόνησος έχει χαρακτηριστεί «Ιστορικός Τόπος». Η ιστορία της γράφεται στην περίοδο της πάλης του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) στον εμφύλιο, με πρωτοπορία το ΚΚΕ. Είναι τόπος βασανισμού και μαρτυρίου, δεκάδων χιλιάδων αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης στη συντριπτική τους πλειοψηφία κομμουνιστριών και κομμουνιστών. Σημάδεψε τη νεότερη Ιστορία, είναι μνημείο του μεγαλείου της πάλης να ξημερώσουν για τον λαό καλύτερες μέρες.

Στην κόλαση της Μακρονήσου οι βασανιστές συναγωνίζονταν στο ποιος θα εφεύρει και θα εφαρμόσει τα πιο ανείπωτα βασανιστήρια, που ξεπερνούσαν την ανθρώπινη αντοχή, όπως: ξύλο με σύρματα, καδρόνια, μπαμπού, φάλαγγα, ψυχρολουσία, έκθεση στον ήλιο και στο κρύο, κάψιμο με πυρωμένα σίδερα και τσιγάρα, ορθοστασία, ακινησία, άσκοπο κουβάλημα πέτρας, δημόσιος εξευτελισμός. Στόχος, το ηθικό τσάκισμα των κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών, με την απόσπαση υπογραφής δηλώσεων αποκήρυξης του ΚΚΕ, της ιδεολογίας του, επιδιώκοντας το τσάκισμα του ηθικού του λαού, την αποστέρηση του ΔΣΕ από πολύτιμες εφεδρείες.

Τέτοια βασανιστήρια υπέστησαν άνδρες, γυναίκες και πολλά ανήλικα παιδιά του στρατοπέδου. Πολλοί πέθαναν, άλλοι έμειναν ανάπηροι (κουτσοί, τυφλοί), κάποιοι τρελάθηκαν.

Κολοφώνας βίας ήταν η ομαδική δολοφονία στο ΑΕΤΟ, 29 Φλεβάρη-1 Μάρτη 1948, με αδιευκρίνιστα ακόμη και σήμερα τον αριθμό και τα ονόματα των δολοφονημένων. Το αστικό κράτος κρατά αυτό το έγκλημά του εφτασφράγιστο μυστικό.

Επομένως η Μακρόνησος είναι σύμβολο αντίστασης, ατομικής και ομαδικής, ενάντια στη βία και την τρομοκρατία, που έφτανε μέχρι τον θάνατο. Αποτελεί ιστορικό μνημείο της φρικαλεότητας των αστών, αλλά και του μεγαλείου της αντίστασης των αλύγιστων κομμουνιστών και άλλων λαϊκών αγωνιστών.

Η κυβέρνηση έχει ευθύνη γιατί καθυστερεί να εφαρμόσει τα αναγκαία μέτρα ώστε να γίνει η Μακρόνησος «Ιστορικός Τόπος». Με κατεδάφιση όλων των αυθαιρέτων κτισμάτων, την αναστήλωση όλων των κτισμάτων που έχτισαν οι κρατούμενοι και αναδεικνύουν το Μνημείο «Μακρόνησος». Και την κατασκευή των αναγκαίων υποδομών για ομαλή πρόσβαση, ιστορική ξενάγηση και διενέργεια εκδηλώσεων τιμής και μνήμης στους ήρωες Μακρονησιώτες. Η ΠΕΚΑΜ αγωνίζεται για να γίνουν πράξη όλα αυτά και να πάρει σάρκα και οστά η Μακρόνησος ως «Ιστορικός Τόπος».

Φωτεινή Βάκη (βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ)
Επιτακτική ανάγκη

Οι τόποι μνήμης παραδίδονται αμαχητί στη λήθη όταν παύουν να γίνονται υπομνήσεις ελπίδας, όταν δεν εμφυσούν ζωή στις αδικαίωτες προσδοκίες των προηγούμενων γενεών, όταν δεν πάλλονται από τον πόθο να λυτρώσουν τους ηττημένους της Ιστορίας. Οι τόποι μνήμης ακυρώνονται όταν μετατρέπονται σε νεκρά και ασηπτικά αντικείμενα. Στη συγκυρία που διανύουμε, που το φάντασμα του φασισμού στοιχειώνει την Ευρώπη και στα καθ’ ημάς η εθνικοφροσύνη αντεπιτίθεται, η ιστορική μνήμη, οι τόποι μνήμης, η μνήμη ναυαγισμένων ονείρων, το ιστορικό μας χρέος απέναντι στους ηττημένους της Ιστορίας οφείλει να ενδύεται τη διάσταση της πολιτικής δράσης, την πολιτική στράτευση στο παρόν, τους αγώνες και τις ελπίδες.

Επιτακτική ανάγκη να γίνει πράξη η δέσμευση της κυβέρνησης να γίνει η Μακρόνησος μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco. Ελάχιστο χρέος μας σε όλους τους αριστερούς, κομμουνιστές, δημοκράτες πολίτες, στρατιώτες που βρέθηκαν εδώ αντιμέτωποι με την «αναμόρφωσή» τους, αντιμέτωποι με την ωμή βία, την άρρητη βαναυσότητα, τα φρικτά βασανιστήρια που έκαναν τους λύκους να σωπαίνουν γιατί ουρλιάζανε οι άνθρωποι με μόνη τους ασπίδα την πίστη τους σε έναν καλύτερο κόσμο, τις ιδέες τους, την αξιοπρέπειά τους και τη δύναμη ψυχής τους.

Σωτήρης Καψώχας (δημοσιογράφος ΕΡΤ)
Να αναδειχθεί

H Ιστορία μιας χώρας δεν διαμορφώνεται ανάλογα με τη βούληση αυτών που καταφέρνουν να επικρατήσουν. Ούτε τεμαχίζεται σε περιόδους καλής ή κακής εσοδείας. Και το κυριότερο, δεν μπορεί να γράφεται από ιδεολογικά και πολιτικά φερέφωνα και μισθωμένους κονδυλοφόρους της καθεστώσας τάξης.

Η Ιστορία δεν παρουσιάζει κενά, δεν μπορεί να έχει αφανείς περιόδους, δεν δημιουργεί κατά παραγγελία πρόσημα. Οφείλει να είναι επιστημονικά εφικτή, αξιόπιστη και να λειτουργεί στη συλλογική μνήμη και γνώση των λαών.
Στη διάρκεια της Νεότερης Ελληνική Ιστορίας, η Μακρόνησος αποτέλεσε τόπο διεξαγωγής ενός «πειράματος ιδεολογικής αναμόρφωσης» μερίδας Ελλήνων, ως επακόλουθο της ήττας της Αριστεράς κατά τον εμφύλιο πόλεμο. Στη Μακρόνησο εφαρμόστηκε από τους νικητές ένα οργανωμένο σύστημα ψυχολογικής και σωματικής εξόντωσης των ηττημένων, με βασανιστήρια, ατιμώσεις, εξευτελισμούς, εκβιασμούς, δολοφονίες και εκτελέσεις.
Δυστυχώς, για δεκαετίες η Μακρόνησος παρέμεινε στο περιθώριο του επίσημου πολιτικού λόγου, με έμμεσο, προφανώς, σκοπό την εξασθένιση της συλλογικής και ιστορικής μνήμης.

Το 1989, με απόφαση της τότε υπουργού Πολιτισμού, Μελίνας Μερκούρη, ανακηρύχθηκε τόπος ιστορικής μνήμης και λίγο αργότερα, το 1995, ορίστηκαν και οι χρήσεις γης. Ωστόσο, κατά την επίσκεψη Επιθεωρητών Δόμησης και Περιβάλλοντος, τον Ιούλιο 2017, διαπιστώθηκε πληθώρα πολεοδομικών παραβάσεων (αυθαίρετα κτίσματα, στάνες, παραθαλάσσια οικήματα) στη Μακρόνησο. Ισως κάποιοι από εμάς να αναρωτηθούν: μέσα σε τέτοιους δύσκολους καιρούς, που καταστρέφεται και λεηλατείται η ζωή μας και που η λέξη «μνήμη» έχει ταυτιστεί με τη λέξη «μνημόνιο», τι νόημα έχει, άραγε, να διασωθεί η Μακρόνησος και να αναδειχθεί η ιστορικότητα του χώρου;
Ας αναλογιστούμε τι μπορεί να συμβεί σε έναν ολόκληρο λαό στην περίπτωση που μολυνθεί από τον ιό της αμνησίας.

Στην περίπτωση, δηλαδή, που για κάποιους λόγους χάσει τη συλλογική ιστορική του μνήμη και στον σκληρό του δίσκο προκύψει το απόλυτο κενό ή ενδεχομένως να εγκατασταθεί κάποια άλλη μνήμη, εντελώς ξένη από εκείνη που σβήστηκε. Εδώ, θα έχουμε να κάνουμε με έναν λαό που όχι μόνο δεν θα ξέρει ποιος ακριβώς είναι, από πού έρχεται και προς τα πού τραβάει, αλλά, το χειρότερο, θα ψάχνει για κηδεμόνα-προστάτη, θα ψάχνει για επίβουλους, όχι μονάχα οικονομικής αλλά προπάντων πνευματικής χειραγώγησης.

Ενας τέτοιος λαός, χωρίς μνήμη, χωρίς αναφορές στην Ιστορία του, την παιδεία του και τον πολιτισμό του, για ποιον λόγο να διαμαρτυρηθεί; Για ποιον λόγο να αντισταθεί; Για ποιον λόγο να διεκδικήσει; Ζει δεν ζει, το ίδιο του κάνει. Να πώς επέρχεται ο θάνατος ενός ολόκληρου λαού.

Με τη λοβοτομή της συλλογικής ιστορικής του μνήμης. Με το ξερίζωμα της μνήμης του. Με την πνευματική αφασία.

Μανώλης Σπανάκης (δημοσιογράφος, γιος Μακρονησιώτη)
Με πληρωμένα… ναύλα

Γεννήθηκα και μεγάλωσα σ’ ένα ορεινό κεφαλοχώρι της Κρήτης, στα πρώτα, δύσκολα χρόνια της μετεμφυλιακής μούχλας, τη «χρυσή» εποχή του δωσιλογισμού. Εγώ και τα δύο αδέρφια μου αρχίσαμε νωρίς τα δύσκολα ταξίδια στο νησί της κολάσεως…

Αλλωστε, το ζόρι μας ήταν μέχρι τη… Φαλκονέρα κι ώσπου να φτάσουμε Λαύριο… Υστερα, τα ναύλα ήταν πληρωμένα… Ενα τσιγάρο δρόμο απείχαμε από το νησί των δακρύων.

«Μακρόνησο», μας το ’λεγε ο μακαρίτης ο κύρης μας…

Ηταν ο τόπος που τον «φιλοξένησαν» ως ανταμοιβή για τις ανδραγαθίες του στη νικηφόρα επέλαση του Αλβανικού Μετώπου. Κληρωτός του 1939, έζησε το δράμα του ιταλογερμανικού πολέμου κι ύστερα ανέβηκε στο βουνό, στην παρέα του Γιάννη Ποδιά…

Μόλις έφυγαν οι Γερμανοί, ξανανέβηκε στο δεύτερο αντάρτικο, με τον εφεδρικό ΕΛΑΣ στα Λασιθιώτικα ως εκπαιδευτής των ΕΛΑΣιτών. Στα τέλη του Οκτώβρη 1944, άρχισε να κάνει όνειρα για τη ζωή του. Να κατεβεί στο χωριό, να χαρεί την ελευθερία και, επιτέλους, να κάμει οικογένεια… Αλλά δεν πρόλαβε, γιατί τα Δεκεμβριανά που επακολούθησαν και η επαίσχυντη συμφωνία της Βάρκιζας είχαν δρομολογήσει θλιβερότερες εξελίξεις. Ηταν η σειρά των ΜΑΥδων και των χαφιέδων.

Ο χωροφύλακας δεν άργησε να φανεί στο σπίτι για να τον συλλάβει «εν ονόματι του Ελληνικού Λαού»! Ετσι έγραφε το μπιλιέτο της μεταγωγής… στο νησί της πραγματικής κόλασης…

Το 1949 επέστρεψε στο χωριό φαινομενικά υγιής. Δυστυχώς, ήταν σακατεμένος διά βίου από τα απάνθρωπα-κτηνώδη βασανιστήρια και τους εξευτελισμούς.

Ενώ ετοίμαζα τις αποσκευές μου για την εκούσια μεταγωγή μου στο νησί της διαρκούς μνήμης, στο Μακρονήσι, παρέα με αγαπημένους φίλους-παιδιά εξορίστων, δέχομαι ένα τηλεφώνημα από τη 10χρονη εγγονούλα μου: «Παππού, να σου τραγουδήσω κάτι;» Με το ξυλόφωνό της και τη μελωδική της φωνή άρχισε να μου τραγουδεί… «Τ’ αρχινισμένο σύνθημα πάντα μου μένει, όποτε ακούω από τότε ακορντεόν, κι έχει σαν στάμπα τη ζωή μου σημαδέψει, δεν θα περάσει, δεν θα περάσει ο φασισμός»!

Ξέχασα πως ήταν Νοέμβρης και το ημερολόγιο έδειχνε 16…

Πέτρος Μανταίος (δημοσιογράφος, αδελφός Μακρονησιώτη)
Αβύθιστες πέτρες

Ανεξάντλητο χρονικό της πέτρας είναι η Ιστορία μας. Πέτρες σμιλεμένες και πέτρες αμίλητες. Που αφηγούνται, όλες, τη μεγάλη περιπέτεια των Ελλήνων. Φτάνει να θέλεις να τις διαβάσεις.

Να περάσεις μέσα τους, να τις ακούσεις και να τις διαβάσεις. Μνημεία και μνήμες. Πέτρες βυθισμένες στη γη και πέτρες αβύθιστες στη θάλασσα. Θορικό, από το θόρος, λένε τα λεξικά, το σπέρμα· θορικός, ο σπερματικός, ο εκ του σπέρματος ερχόμενος, ο γεννημένος.

Πώς ταξιδεύεις από το τώρα στο τότε, από το σήμερα στο χθες; Καλύτερο όχημα, η γλώσσα. Από το Θορικό… γεννημένος. Γεννήματα είναι ό,τι παράγει η γη, προπαντός τα δημητριακά. Τι άλλο παράγει η γη εκτός από γεωργικά προϊόντα, τι άλλο γεννάει; Μεταλλεύματα μήπως;

Ιδού η απαρχή του ταξιδιού στην Ιστορία και τη μνήμη· εν σπέρματι: Θορός – Θορικό – Λαυρεωτική – Μεταλλεύματα. Στα τριάντα μέτρα από την ακτή, μεγάλες πέτρες, του μισού τόνου. Δουλεμένες στο χέρι. Αβύθιστες, να τις χτυπούν τα κύματα των αιώνων και να μη βυθίζονται. Λείψανα παλιών άστρων, που λέει ο Ελύτης. Ο,τι σώθηκε από τον χτισμένο προβλήτα του μεγάλου εμπορικού αρχαίου λιμανιού του Θορικού: ξυλεία, από το δάσος της Λαυρεωτικής, μεταλλεύματα από το υπέδαφος.

Η Ιστορία κατέγραψε το Θορικό ως την πρώτη βιομηχανική πόλη της Ευρώπης. Το δε θέατρό του, διαφορετικής αρχιτεκτονικής από τα γνωστά μας αρχαία θέατρα, ως το αρχαιότερο σωζόμενο της Ελλάδας.

Θέα πανοραμική, του τοπίου και της Ιστορίας. Απέναντι, η Μακρόνησος. Αβύθιστη κι αυτή. Τόπος μαρτυρίου Ελλήνων από Ελληνες. Μνήμες πρόσφατες. Αρκετοί, θύτες και θύματα, ζουν ακόμα. Μακρόνησος, αγκάθια, νάνοι πεύκα από τον αέρα που δεν τ’ αφήνει να ψηλώσουν και μνήμες που ορθώνονται. Κρανίου τόπος. Ολα τα κτίσματα –ερείπια πια όσα έχουν απομείνει– καμωμένα από πέτρα και αίμα κρατουμένων, κτίρια-μαρτυρίες από μαρτύρια. Ακόμα και ψηφιδωτά προαύλια, από λευκά βότσαλα και μαύρες μπορντούρες αρχαιοπρεπών μαιάνδρων, να μην ξεχνιέται πως εδώ κάποτε έλαμψε μες στ’ αβυσσαλέα του σκοτάδια ένας «Νέος Παρθενώνας».

Η Ιστορία μας, η ιστορία του τόπου μας, δόξα και αισχύνη, γραμμένη σε πέτρες αβύθιστες.

 

Από την έντυπη έκδοση της Εφημερίδας των Συντακτών



Σχετικά άρθρα


WP-Backgrounds Lite by InoPlugs Web Design and Juwelier Schönmann 1010 Wien